De afgelopen jaren worden we allemaal, steeds vaker, geconfronteerd met de gevolgen van snelle maatschappelijke verandering: globalisatie, razendsnel evoluerende technologie en media én, daarmee samenhangend, een heel snel evoluerende moraal. Dat laatste zorgt de laatste jaren voor veel beroering en discussie. Of het nu gaat om het gebruik van het woord “wit” ipv “blank”, over de standbeelden van Leopold II, over de stripalbums van Kuifje, over de vraag of het nog wel verantwoord is om met het vliegtuig op reis te gaan, of je nog wel vlees mag eten, of je nog wel naar muziek van Michael Jackson mag luisteren, over de zin of onzin van de optie “x” op je identiteitskaart of het nut van een genderneutrale speelgoedwinkel,… het houdt niet op.

Die opmerkelijke evolutie is voor mij een eerste beweegreden geweest tot het maken van “Future Shocked”. Als late veertiger kom je nu eenmaal wat vaker dan als pakweg een jonge twintiger in botsing met die snel evoluerende tijd. Dingen die vroeger volstrekt onproblematisch waren, zijn dat nu wel. En dat is soms schrikken. In deze film onderzoek ik hoe en waarom maatschappelijke veranderingen plaatsvinden en waarom ook mensen als ikzelf, tot mijn eigen verbazing en met enige gêne, toch weerstand  vertonen tegen veranderingen die ik rationeel gezien intrinsiek perfect gerechtvaardigd vind.

Vervolgens zoom ik verder in op de evolutie van de moraal vandaag. Want je kan er niet omheen: de ene hetze volgt de andere op. In discussies over thema’s als klimaat, ras of gender neemt doorgaans de progressieve/linkse strekking het op tegen de conservatieve/rechtse strekking. Dat is voor een stuk ook nu het geval – niets nieuws onder de zon, zou je denken. Maar toch is er wel degelijk méér aan de hand. Wat echt nieuw en opmerkelijk is aan de discussies – zeg maar: regelrechte ruzies-  is dat de morele scherpslijperij conflicten veroorzaakt binnen de groep progressieven. Het zijn vandaag de dag vooral progressieven en links-georiënteerden die ónderling ruzie maken.

De intrinsieke boodschap (tegen racisme, voor gendergelijkheid e.d.m.) staat bijgevolg zelden ter discussie. Maar de snelheid van de gevraagde verandering, de manier waarop activisten naar de wereld kijken (als bestaande uit groepen, hetzij daders, hetzij slachtoffers, afhankelijk van criteria als gender of kleur) en het uitgesproken meedogenloze beoordelende en veroordelende (media)klimaat (waar intentie en context van geen tel meer zijn) zorgen ervoor dat mensen afhaken of, erger nog, ze het “andere” kamp in gejaagd worden.

Die vaststelling is de tweede beweegreden geweest tot het maken van “Future Shocked”. Want ook ik heb dit aan den lijve ondervonden. Ik constateer dat ik niet zozeer meer discussieer met ideologische tegenstanders, maar steeds vaker in discussies verwikkeld geraakt met mensen die eigenlijk ideologisch gelijkgestemden zijn, over onderwerpen waar een decennium geleden steevast overeenstemming over bestond. En dat baart me zorgen. De polarisatie beperkt zich ondertussen al lang niet meer niet meer tot progressief/links vs conservatief/rechts, maar splijt de groep progressieven in twee. Waardoor deze, zo is mijn vrees, verzwakt.

Opgegroeid in een uitgesproken progressief-links en tamelijk activistisch milieu, ben ik vooral bezorgd dat een deel van de nieuwe activistische voorhoede “de goede zaak” meer kwaad dan goed doet. Deze film geeft daarom ook geen inhoudelijk kritiek op de standpunten van de morele activisten -om de eenvoudige reden dat ik het doorgaans intrinsiek wel eens ben met hun strijdpunten -maar wel op de polariserende technieken, het gebrek aan nuance en empathie en de manier waarop steeds nadrukkelijker het redelijke debat met de ideologische tegenstrever vermeden wordt.

“Future Shocked” is een film die vertrekt vanuit een persoonlijke visie en geen objectief journalistiek werk. Dat is ook nooit het opzet geweest. Het is een film gemaakt vanuit het standpunt van een man, late veertiger, deel van generation X, hoog opgeleid, opgegroeid in een progressief milieu die kritisch kijkt naar een aantal ontwikkelingen die zich voordoen vandaag de dag.  Aan de keuze van de zes geïnterviewden is dan ook geen langdurig selectieproces voorafgegaan noch heb ik rekening gehouden met allerlei selectiecriteria andere dan hun gedegen kennis van het vakgebied én het feit dat het mensen zijn die alle zes op een boeiende, heldere manier inzicht kunnen bieden in een complexe materie.

“Future Shocked” is geen activistisch pamflet. Het is een genuanceerde film die vertrekt vanuit twijfel. De film is nog het best samen te vatten als een “introspectie”: een introspectie van de maker, maar ook een film die de ideologische peers aan progressieve zijde oproept kritisch te kijken naar zichzelf. We moeten ons de vraag durven stellen: zijn we eigenlijk wel goed bezig? En hoe kunnen we de heftige polarisatie helpen verminderen, in plaats van er (ongewild) aan bij te dragen. Dat het werk van de Amerikaanse professor/auteur Jonathan Haidt geregeld terugkomt in de film is geen toeval; ook Haidt maakt deel uit van een beweging aan progressieve zijde die, eerder dan met het morele vingertje te zwaaien, kritisch reflecteert over de eigen (ideologische en politieke) omgeving en vanuit die insteek poogt polarisatie tegen te gaan.

Leuven, april ‘21,
Johan Van Schaeren
Schrijver & regisseur “Future Shocked”